Ե­րե­ւա­նի նոր ընդ­հա­նուր հա­տա­կագ­ծի հար­ցի շուրջ

 

­Ներկայումս նախապատրաստվում է Երեւանի նոր ընդհանուր հատակագիծը։

­Ընդ­հա­նուր հա­տա­կա­գի­ծը՝ քա­ղա­քի կա­ռու­ցա­պատ­ման գլ­խա­վոր փաս­տա­թուղ­թը, նրա զար­գա­ցու­մը կար­գա­վո­րող ընդ­հա­նուր հայե­ցա­կար­գի սոսկ շի­նա­րա­րա­կան ար­տա­հայ­տու­թյունն է։ Մին­չեւ չո­րոշ­վեն ա­յդ հայե­ցա­կար­գի հիմ­նա­կան դ­րույթ­նե­րը, ան­հ­նար է ո­րո­շել, թե ի­նչ­պի­սին պի­տի լի­նի ընդ­հա­նուր հա­տա­կա­գի­ծը։ Ի­սկ հայե­ցա­կար­գի դ­րությ­նե­րը պի­տի բ­խեն քա­ղա­քի ար­ջեւ ներ­կա­յումս ե­ղած խն­դիր­նե­րից եւ ի­րո­ղու­թյուն­նե­րից։ Դ­րան­ցից ես ա­ռանձ­նաց­նում եմ հե­տեւյ­լա­նե­րը.

1. Գո­յու­թյուն ու­նե­ցող շեն­քե­րի կա­յու­նու­թյու­նը եւ եր­կա­րա­կե­ցու­թյու­նը։

­Գյում­րի­ի ե­րկ­րա­շար­ժը ցույց տ­վեց (ա­սենք, ա­ռանց ա­յդ էլ դա հայտ­նի էր տե­սու­թյու­նից), որ կ­մախ­քային կա­ռուց­ված­քի շեն­քե­րը բո­լո­րո­վին ան­պաշտ­պան են, ցն­ցում­նե­րից։ Ի­սկ ա­յդ տե­սա­կի շեն­քե­րը զ­գա­լի քա­նակ են կազ­մում նաեւ Ե­րե­ւա­նում։ Եւ առ­հա­սա­րակ, բազ­մաբ­նա­կա­րա­նային շեն­քե­րի մեծ մա­սը կա­ռուց­ված է եր­կաթ­բե­տո­նից, որի հաշ­վար­կային եր­կա­րա­կե­ցու­թյու­նը հա­զիվ մի 100 տա­րի է։ Դ­րա պատ­ճա­ռը եր­կաթ­բե­տո­նի ան­հա­մա­սե­ռու­թյունն է, ո­րի հե­տե­ւան­քով ա­յն, մասնավորապես, դի­մա­նում է սահ­մա­նա­փակ թ­վով (200 - 300) սա­ռե­ցում-հա­լե­ցում­նե­րի։ Դա ն­շա­նա­կում է, որ ե­թե նույ­նիսկ շեն­քե­րը ո­րա­կով են կա­ռուց­ված (ի­սկ ա­յս հար­ցում մե­զա­նից ոչ ոք, կար­ծում եմ, պատ­րանք­ներ չու­նի), ա­պա մի­եւ­նույն է (ե­թե հաշ­վի առ­նենք, որ դ­րանք ս­կ­սել են կա­ռուց­վել ար­դեն 60-ա­կան թ­վե­րից) դ­րանց մ­նա­ցել է հա­զիվ մի հի­սուն տար­վա կյանք։ Այ­սինքն պի­տի ըն­դուն­վի բո­լոր եր­կաթ­բե­տո­նե կա­ռույց­նե­րի (նախ եւ ա­ռաջ՝ կ­մախ­քային) աս­տի­ճա­նա­կան քանդ­ման եւ դ­րանք նոր շեն­քե­րով փո­խա­րին­ման եր­կա­րա­ժամ­կետ ծ­րա­գիր։ Ա­յդ հ­րա­մա­յա­կա­նը չ­ն­կա­տե­լը սոսկ ջայ­լա­մի պահ­վածք է։ Ե­թե ծ­րագր­ված կեր­պով բո­լոր եր­կաթ­բե­տո­նե կա­ռույց­նե­րը չ­վե­րաց­վեն, մի օր մեր ազ­գը կապ­րի Գյում­րի­ի ող­բեր­գու­թյան ե­րկ­րորդ, ա­վե­լի զար­հու­րե­լի ա­րա­րը. ա­յդ բո­լոր շեն­քե­րը մի­եւ­նույն է շուտ թե ո­ւշ կ­քանդ­վեն, բայց տա­նե­լով ի­րենց հետ հա­րյուր հա­զա­րա­վոր մարդ­կանց կյան­քեր։

2. Հա­տա­կագծ­ման ս­կզ­բունք­նե­րը։

­Ներ­կայիս հա­տա­կագծ­ման ս­կզ­բունք­նե­րը ձե­ւա­վոր­վել են 20-րդ դա­րի ս­կզ­բում՝ Եւ­րո­պա­յում։ Դ­րա հիմ­քում ա­յս­պես կոչ­ված տո­ղային կա­ռու­ցա­պատ­ման եւ «քա­ղաք-այ­գու» գա­ղա­փարն է։ Ս­րա հե­ղի­նակ­նե­րը երբեմն նույնիսկ մաս­նա­գի­տա­կան կր­թու­թյուն չս­տա­ցած ճար­պիկ ա­վան­տյու­րիստ­ներ էին (հատ­կա­պես դ­րանց դ­րո­շա­կա­կիրներ Լե Կոր­բյուզյեն, Է․ Հովարդը), ո­րոնք ա­յն ժա­մա­նակ­վա ի­րենց պես կիսագրագետ եւ քաղ­քե­նի «նոր եւ­րո­պա­ցի­նե­րին» զար­մաց­նե­լու եւ ն­րան­ցից խո­շոր պատ­վեր­ներ կոր­զե­լու ն­պա­տա­կով դի­մե­ցին ճար­տա­րա­պե­տա­կան հա­զա­րա­մյա ս­կզ­բունք­նե­րի ոտ­նա­հար­մանը։ Պատկերացնելու համար, թե ինչ աստիճանի լկտիության մասին է խոսքը, բավական է հիշել Կորբյուզյեի այպես կոչված «Պլան Վուազենը»՝ Փարիզի նոր կենտրոնի նախագիծը, ըստ որի առաջարկվում էր քանդել քաղաքի երկու եւ կես քառակուսի կիլոմետրանոց հատված, կառուցելով դրա տեղում մոտ երկու տասնյակ 50 հարկանի շենք աշտարակ։ Այս արկածախնդրական գաղափարների տարածումն ամբողջ աշխարում բե­րեց քա­ղա­քային տա­րածք­նե­րը ան­դեմ «միկ­րոշր­ջան­նե­րի» վե­րած­մա­նը՝ բա­ցա­սա­կան գե­ղա­գի­տա­կան ար­ժե­քով, հան­ցա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի բարձր մա­կար­դա­կով, հո­գե­բա­նա­կան ճն­շող ազ­դե­ցու­թյամբ։ Քա­ղա­քա­շի­նա­կան ա­ռու­մով, դա բե­րեց փո­ղոց հաս­կա­ցու­թյան վե­րաց­մա­նը, ա­յն ան­դեմ, ան­հյու­րըն­կալ ճա­նա­պար­հով փո­խա­րի­նե­լուն, քա­ղա­քային կեր­պա­րի կորս­տին։

­Մեզ մոտ բո­լո­րը դժ­քո­հում են խորհր­դային «նո­րա­կա­ռույց­նե­րից», սա­կայն ոչ ոք չի խի­զա­խում ըն­դու­նել, որ դ­րանց այ­լա­դա­կու­թյունը բ­խում է եւ­րո­պա­կան «քա­ղա­քա­շի­նա­կան» տգիտական դ­րույթ­նե­րից, եւ դ­րանք ս­կզ­բուն­քորեն չէ­ին կա­րող գե­ղե­ցիկ լի­նել։ Եւ ա­յժմ մեր քա­ղա­քը հա­տա­կագծ­ման ա­յդ ս­կզ­բուն­քի գե­րին է։

­Նոր ընդ­հա­նուր հա­տա­կա­գի­ծը պի­տի ոչ թե հաշ­վի առ­նի ե­րե­ւա­նյան «չե­րե­մուշ­կա­նե­րի» գո­յու­թյու­նը ա­յլ դ­րանք բո­լո­րը՝ «Բանգ­լա­դե­շը», «Չե­րե­մուշ­կան», Է­րե­բու­նին, «Մա­սիվ­նե­րը», Նոր Դա­վի­թա­շե­նը պի­տի վե­րա­հա­տա­կագծ­վեն։ Դա պի­տի տա­րած­վի նաեւ հին կա­ռու­ցա­պատ­ման բա­կե­րում «ա­ճած» բազ­մա­հարկ եր­կաթ­բե­տո­նե շեն­քե­րի վ­րա։ Հատ­կագծ­ման մեջ պի­տի ըն­դուն­վի ա­վան­դա­կան քա­ղա­քային կա­ռու­ցա­պատ­ման ս­կզ­բուն­քը՝ ըստ «կար­միր գ­ծե­րի»։

3. Քա­ղա­քի ծա­վա­լա­տա­րա­ծա­կան կեր­պա­րը։

Ե­րե­ւա­նի բ­նա­կե­լի շեն­քե­րի շար­քում զգալի թիվ են կազ­մում բազ­մա­հարկ (5 - 6-ից բարձր) շեն­քե­րը։ Կա մի մո­լո­րու­թյուն, ըստ ո­րի բազ­մա­հարկ շի­նա­րա­րու­թյու­նը բ­խում է կա­ռու­ցա­պատ­ման խ­տաց­ման ան­հ­րա­ժեշ­տու­թյու­նից։ Մինչ­դեռ ի­րա­կա­նում, ե­թե ա­պա­հով­վում են սա­նի­տա­րա­կան պա­հանջ­նե­րը ա­պա ար­դեն 4 - 5 հար­կից բարձր շեն­քե­րի դեպ­քում, կա­ռու­ցա­պատ­ման խ­տու­թյու­նը ս­կ­սում է նվազել, քա­նի որ շեն­քերն ան­հ­րա­ժեշտ է լի­նում մի­մյան­ցից ա­վե­լի հե­ռու տե­ղադ­րել։ Դ­րա­նից բա­ցի ա­վե­լա­նում են կա­պու­ղի­նե­րի կա­ռուց­ման ծախ­սե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես վե­րե­լակ­նե­րի, ջ­րա­մա­տա­կա­րար­ման, հր­շեջ ան­վ­տան­գու­թյան  եւ ա­յլն։

Ինչ վե­րա­բե­րում է վար­չա­կան բ­նույ­թի բազ­մա­հարկ շեն­քե­րին, ա­պա դ­րանք պի­տի են­թարկ­վեն բա­րո­յա­կան ս­կ­բունք­նե­րին. մաս­նա­վո­րա­պես, չ­գե­րա­զան­ցեն հո­գե­ւոր բ­նույ­թի շեն­քե­րի (ե­կե­ղե­ցի­նե­րի, թատ­րոն­նե­րի) կամ պատ­մա­կա­նո­րեն որ­պես տա­րա­ծա­կան գերիշխողներ նա­խա­տես­ված շեն­քե­րի բարձ­րու­թյուն­նե­րը։ Հե­տե­ւա­պես ն­ման շեն­քեր չեն կա­րող են կա­ռուց­վել քա­ղա­քի պատ­մա­կան մա­սում։

Այս­պի­սով, բազ­մա­հարկ բ­նա­կե­լի շեն­քե­րի կա­ռու­ցու­մը պի­տի ար­գել­վի, ի­սկ բազ­մա­հարկ վար­չա­կան շեն­քե­րի կա­ռու­ցու­մը կա­րող է թույլտր­վել մի­այն պատ­մա­կան կենտ­րո­նից տե­սա­նե­լի­ու­թյան դաշ­տից դուրս։ Իսկ նման շենքեր նախագծողներին (եւ պատվիրողներին) կարելի է խորհուրդ տալ աչքի առաջ միշտ ունենալ ե՛ւ դեկտեմբերի 7-ի տեսարանները, ե՛ւ սեպտեմբերի 11-ի։

4. Քա­ղա­քա­կան-տն­տե­սա­կան խն­դիր­նե­րը։

­Ներ­կա­յումս, օ­գտ­վե­լով բան­կային վար­կե­րից, բ­նակ­չու­թյու­նը կա­րող է կա­ռու­ցել առ­նաձ­նատ­ներ, ի­նչ­պես եւ 30 — 50-ա­կան թ­վա­կան­նե­րին։ Ո­ւս­տի եւ պի­տի նա­խա­տես­վեն առ­նաձ­նատ­նային կա­ռու­ցա­պատ­ման թա­ղա­մա­սեր։ Որ­պես ա­յդ­պի­սիք, կա­րող են հատ­կաց­վել նաեւ նա­խորդ կե­տե­րի հա­մա­ձայն հին կա­ռու­ցա­պա­տու­մից ա­զատ­ված տա­րածք­նե­րը։ Ի դեպ, առանձնատնային կառուցապատման համար հատկացված տարածքենրում պիտի արգելվի բազմաբնակարանային շենքերի կառուցումը։

Դ­րան ն­պաս­տե­լու հա­մար պետք է նաեւ լուծ­վի կա­նաչ տա­րածք­նե­րի վե­րա­կանգն­ման հար­ցը։ Որ­պես կա­նաչ տարծք­ներ կա­րող են նա­խա­տես­վել նաեւ քանդ­վե­լիք «միկ­րոշր­ջան­նե­րի» տա­րածք­նե­րը։ Պի­տի խս­տիվ ար­գել­վի պատ­մա­կան տա­րածք­նե­րի, օ­րի­նակ՝ պատ­մա­կան այ­գի­նե­րի, անտառային գոտիների, հ­նա­գի­տա­կան հատ­ված­նե­րի կա­ռու­ցա­պա­տու­մը, ի­սկ ե­ղա­ծը՝ վե­րաց­վի։

 

Ս­րանք են, ըստ իս, կա­րե­ւո­րա­գույն (բայց ոչ մի­ակ) գոր­ծոն­նե­րը, ա­ռանց ո­րոնց հաշ­վի առ­նե­լու Ե­րե­ւա­նի հեր­թա­կան ընդ­հա­նուր հա­տա­կա­գի­ծը կ­դառ­նա հեր­թա­կան աչ­քա­կա­պու­թյու­նը, ո­րը կն­պաս­տի մեր քա­ղա­քի հե­տա­գա այ­լան­դակ­մա­նը եւ ան­պաշտ­պան կ­թող­նի բ­նա­կան եւ քա­ղա­քա­կան գա­լիք ցն­ցում­նե­րի առ­ջեւ։ Որ­քան էլ ա­նե­րե­ւա­կայե­լի են թ­վում ա­ռա­ջարկ­վող քայ­լե­րը դ­րանք ան­խու­սա­փե­լի են, եւ իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը պի­տի ի­րենց մեջ ո­ւժ գտ­նեն, նախ, գի­տակ­ցե­լու դ­րանք, ա­պա եւ՝ կա­տա­րե­լու։

 

­Ռու­բեն Թա­րու­մյան

29.07.2004